Liste de pagi
Cet article dresse une liste non exhaustive de pagi, classés par civitas et par provinces.
Partie occidentale, pars occidentalis modifier
Préfecture du prétoire d'Italie, praefectus praetorio per Italiae modifier
(Le préfet du prétoire d'Italie réside à Rome).
Diocèse d'Italie, diocesis Italiciana modifier
Italie annonaire, Italia modifier
Émilie, Aemilia modifier
Alpes cottiennes, Alpes cottiae modifier
Flaminie et Picenum annonaire, Flaminia et Picenum annonarium modifier
Ligurie, Liguria modifier
Rhétie première, Raetia prima modifier
Rhétie seconde, Raetia secunda modifier
Vénétie et Istrie, Venetia et Histria modifier
Italie suburbicaire, Regiones suburbicariae modifier
Apulie et Calabre, Apulia et Calabria modifier
Campanie, Campania modifier
Corse, Corsica modifier
Lucanie et Bruttium, Lucania et Bruttii modifier
Picenum suburbicaire, Picenum suburbicarium modifier
Samnium, Samnium modifier
Sardaigne, Sardinia modifier
Sicile, Sicilia modifier
Tuscie et Ombrie, Tuscia et Umbria modifier
Valérie, Valeria modifier
Diocèse d'Illyrie, diocesis Illyricum modifier
(On appelle aussi ce diocèse « diocèse des Pannonies », diocesis Pannoniarum)
Dalmatie, Dalmatia modifier
Norique méditerranéenne, Noricum mediterraneum modifier
Norique riveraine, Noricum ripense modifier
Pannonie première, Pannonia prima modifier
Pannonie seconde, Pannonia secunda modifier
Savie, Savia modifier
Valérie, Valeria modifier
(différente de la Valérie suburbicaire)
Diocèse d'Afrique, diocesis Africae modifier
(On appelle aussi ce diocèse « diocèse des Pannonies », diocesis Pannoniarum)
Afrique, Africa modifier
Byzacène, Byzacena modifier
Maurétanie Césarienne, Mauretania caesariensis modifier
Maurétanie Sitifienne, Mauretania sitifensis modifier
Numidie, Numidia modifier
Tripolitaine, Tripolitana modifier
Préfecture du prétoire des Gaules, praefectus praetorio Galliarum modifier
Diocèse d'Hispanie, diocesis Hispaniae modifier
Bétique, Baetica modifier
Îles Baléares, Baleares insulae modifier
Carthaginoise, Carthaginensis modifier
Gallécie, Gallaecia modifier
Lusitanie, Lusitania modifier
Tarraconaise, Tarraconensis modifier
Maurétanie Tingitane, Tingitania modifier
Diocèse des Sept Provinces diocesis Septem provinciarum modifier
Alpes-Maritimes, Alpes maritimae modifier
Aquitaine première, Aquitanica prima modifier
Civitas Albiensiun modifier
(Civitas Albiensiun : Albigeois (Albigenses, Albi), peut-être les Rutènes provinciaux (Ruteni Provinciales))
Cité des Cadurques, Civitas Cadurcorum modifier
Cité des Rutènes, Civitas Rutenorum modifier
Cité des Lemovices, Civitas Lemovicum modifier
(Lemovici, Limousin)
Cité des Arvernes, Civitas Arvernorum modifier
(Arverni, Auvergne)
Cité des Bituriges (civitas biturigum) modifier
(capitale à Avaricum (Bourges), cité à pagus unique)[1],[2] :
- Pagus bituricus (« pays berrichon » ou Berry).
Cité des Vellaves, Civitas Vellavorum modifier
(Vellavi, Velay)
Cité des Gabales, Civitas Gabalum modifier
(Gabali, Gévaudan)
Aquitaine seconde, Aquitanica secunda modifier
(ou Aquitania secunda)
Narbonnaise première, Narbonensis prima modifier
Narbonnaise seconde, Narbonensis secunda modifier
Novempopulanie, Novem populi modifier
Viennoise, Viennensis modifier
Diocèse des Gaules, diocesis Galliarum modifier
Alpes pennines et grées, Alpes poeninae et graiae modifier
Belgique première, Belgica prima modifier
Cité des Trévires, Ciuitas Treuerorum modifier
(capitale: Augusta Treverorum (Trèves))
Cité des Leuques, Ciuitas Leucorum modifier
(capitale : Tullum Leucorum (Toul))
Cité des Médiomatriques, Ciuitas Mediomatricorum modifier
Cité des Verodunenses, Ciuitas Verodunensium modifier
(capitale: Virodūnum (Verdun))
Belgique seconde, Belgica secunda modifier
Cité des Rèmes, Ciuitas Remorum modifier
- Pagus Castricius ou Castricensis : Chef-lieu : Castricum, aujourd'hui détruit mais proche de Charleville-Mézières
- Pagus Dulcomensis, aussi appelé le Dormois
- Pagus Porcensis (le Porcien)
- Pagus Mosomensis, aussi appelé Mouzonnais : Mouzon
- Pagus Remensis : Chef-lieu : Durocortorum (Reims), capitale de cité
- Pagus Tardinensis : le Tardenois
- Pagus Vongensis : pays de Voncq
Cité des Silvanectes, Ciuitas Siluanectum modifier
(capitale : Augustomagus (Senlis))
Cité des Suessiones, Ciuitas Suessionum modifier
Capitales successives:
- Noviodūnum (Pommiers ou Villeneuve-Saint-Germain)
- Augusta Suessionum (Soissons)
Cité des Véromanduens, Ciuitas Veromanduorum modifier
- Pagus Viromandui ou Vermandois
- Pagus Noviomensis ou Noyonnais
Cité des Atrébates, Ciuitas Atrebatium modifier
- Pagus Atrebatensis
- Pagus Austrebantum ou Ostrevent
- Pagus Scarbeius
- Pagus Leticus
Cité des Bellovaques, Ciuitas Bellovacorum modifier
(capitale : Caesaromagus (Beauvais))
- Pagus Belvacensis
- Pagus Vindoilensis ou Vendelois
- Pagus Camliacensis ou Chambliois
- Pagus Rossontensis ou Ressontois
Cité des Ambiens, Ciuitas Ambianensium ou Ciuitas Ambianorum modifier
Cité des Morins, Civitas Morinorum modifier
- Pagus Bononiensis ou Boulonnais
- Pagus Teruanensis ou Ternois
Cité des Nerviens, Civitas Nerviorum modifier
- Pagus Cameracensis ou Cambrésis
- Pagus Hainaus ou Hainaut
- Pagus Bracbantum ou Brabant
- Pagus Renensium (correspond au doyenné d'Anvers)
Cité des Camaracenses, Ciuitas Camaracensium modifier
(ancienne c. Nerviorum, avec pour nouveau chef-lieu : Camaracum – Cambrai)
Ciuitas Catalaunorum modifier
(séparée de la ciuitas Remorum ; chef-lieu : Catalaunum – Châlons-en-Champagne)
Cité des Bononenses, Ciuitas Bononensium modifier
(séparée de la ciuitas Morinorum ; chef-lieu : Bononia – Boulogne-sur-Mer)
Germanie première, Germania prima modifier
Germanie seconde, Germania secunda modifier
Cité des Ménapiens, Civitas Menapiorum modifier
- Pagus Flandrensis
- Pagus Wasiae ou pays de Waes
- Pagus Gandensis
- Pagus Curtracensis ou Courtraisis
- Pagus Tornacensis ou Tournaisis
- Pagus Mempiscus ou Mempisque
- Pabula ou Pévèle
- Caribant ou Carembault
- Pagus Medenentensis ou Mélantois
Cité des Tongres, Civitas Tungrorum modifier
- Pagus Lommensis
- Pagus Darnuensis
- Pagus Sambrensis
- Pagus Arduennensis
Lyonnaise première, Lugdunensis prima modifier
(capitale de province : Lyon)
Cité des Éduens modifier
(capitale de cité Augustodunum (Autun))
Cité des Ségusiaves modifier
(capitale de cité Forum Segusiavorum (Feurs))
Lyonnaise seconde, Lugdunensis secunda modifier
👑 Cité des Véliocasses modifier
(capitale de cité Rotomagus (Rouen))
- Veuguessin ou Vexin, Veliocassinus pagus
Cité des Eburovices modifier
(capitale de cité Mediolanum (Évreux))
Cité des Baïocasses modifier
(capitale de cité Augustodurum (Bayeux))
Cité des Calètes modifier
(capitale de cité Juliobona (Lillebonne))
Cité des Lexoviens modifier
(capitale de cité Noviomagus Lexoviorum (Lisieux))
Cité des Unelles modifier
(capitale de cité Cosedia (Coutances) ou Crociatonum (Carentan))
Cité des Viducasses modifier
(capitale de cité Aregenua (Vieux)) (au Bas-Empire romain, leur cité est rattachée à celle des Baïocasses)
Lyonnaise troisième, Lugdunensis tertia modifier
👑 Cité des Turones (civitas turonorum) modifier
(capitale à Caesarodunum (Tours), cité à pagus unique)[1],[2] :
- Pagus turonicus (« pays tourangeau »).
Cité des Andécaves modifier
(capitale de cité, Juliomagus (Angers))
Cité des Cénomans, Civitas Cenomanorum modifier
(capitale de cité Vindinum (Le Mans))
Cité des Diablintes modifier
(capitale de cité Noviodunum (Jublains))
Cité des Coriosolites modifier
(capitale de cité Fanum Martis (Corseul))
Cité des Namnètes modifier
(capitale de cité Condevicnum (Nantes))
Cité des Osismes, Civitas Osismiorum modifier
(capitale de cité Vorgium (Carhaix))
- Pagus Achmensis : Pays d'Ac'h
Cité des Riedones modifier
(capitale de cité Condate Riedonum (Rennes))
Cité des Vénètes modifier
(capitale de cité Darioritum (Vannes))
Lyonnaise sénonaise (Lugdunensis senonia) modifier
La province de la Gaule Lyonnaise Quatrième (ou Sénonaise) est créée au début du IVe siècle par partition de la Lyonnaise Première. Sont également créés au même moment deux nouveaux pagi pour les Parisii et les Auréliens.
👑 Cité des Sénons (civitas senonum) modifier
(capitale de cité à Agedincum (Sens) ; incluait auparavant le pagus des Parisii).
Cité des Carnutes (civitas carnutorum) modifier
(territoire au nord-ouest de la région Centre-Val de Loire ; capitale de cité à Cenabum (Orléans), puis Autricum (Chartres) à partir de 330 environ ; incluait auparavant les pagi de la cité des Auréliens)[1],[3] :
- Pagus carnutenus (« pays chartrain ») : capitale de cité (après 330) et chef-lieu à Autricum (Chartres).
- Pagus blesensis (« pays blésois ») : chef-lieu à Blesum (Blois),
- Pagus drocensis (« pays drouais ») : chef-lieu à Durocassis (Dreux),
- Pagus dunensis (« pays dunois ») : chef-lieu à Dunensum (Châteaudun),
- Pagus madriacensis (« pays mérensais ») : en Madrie (chef-lieu non-identifié[1]),
- Pagus pinciacensis (« pays pisciaçais ») : chef-lieu à Pinciacum (Poissy),
- Pagus vindocinensis (« pays vendômois ») : chef-lieu à Vindocinum (Vendôme).
Cité des Auréliens (civitas aurelianorum) modifier
(cité créée vers 330 en détachement de la cité des Carnutes[1] ; capitale de cité à Cenabum (Orléans)) :
- Pagus aurelianensis (« pays orléanais ») : capitale de cité et chef-lieu à Cenabum (Orléans).
Cité des Meldes (civitas meldorum) modifier
(capitale de cité à Iatinum (Meaux))
Cité des Parisii (civitas parisiorum) modifier
(cité créée vers 330 en détachement de la cité des Sénons ; capitale de cité à Lutetia (Paris)) :
- Pagus parisiacus (« pays parisien »).
Cité des Tricasses (civitas tricassium) modifier
(capitale de cité à Augustobona (Troyes))
Grande Séquanaise, Maxima sequanorum modifier
Cité des Lingons, Civitas Lingonum modifier
(subdivisions territoriales du Ve siècle au IXe siècle correspondant à la pertica des Lingons avant le Principat)
- Pagus Arcisensis : Arcesais (uniquement la moitié est)
- Pagus Attoariensis : Attouar puis Atuyer (correspondant approximativement aux cantons de Mirebeau-sur-Bèze, Champlitte, Fontaine-Française et d'Is-sur-Tille)
- Pagus Barrensis : Baraubois (correspondant approximativement aux cantons de Bar-sur-Aube, Soulaines-Dhuys et Vendeuvre-sur-Barse)
- Pagus Bassiniacensis : Bassigny
- Pagus Boloniensis : Bolènois
- Pagus Briavenensis : Brénois
- Pagus Divionensis : Dijonnais
- Pagus Duesmonensis : Duesmois
- Pagus Latiscencis : Lassois (correspondant approximativement aux anciens arrondissements de Châtillon-sur-Seine et Bar-sur-Seine, à l'exclusion du canton de Chaource)
- Pagus Lingonensis : Langrois
- Pagus Mesmontensis : Mémontois
- Pagus Oscarensis : Oscheret
- Pagus Perthisius : Perthois et Pays du Der
- Pagus Portisiorum (ou Porticianus ou bien Portensis) : Portois (uniquement la partie occidentale située à l'ouest de la Saône et comprenant notamment Portus-Abucinus)
- Pagus Tornodorensis : Tonnerrois (correspondant approximativement à l'ancien arrondissement de Tonnerre et au canton de Chaource)
- Pagus Valagensis : Vallage
Diocèse de Bretagne, diocesis Britanniae modifier
Bretagne première, Britannia prima modifier
Bretagne seconde, Britannia secunda modifier
Flavie césarienne, Flavia caesariensis modifier
Maxime césarienne, Maxima caesariensis modifier
Valentia, Valentia modifier
Partie orientale, pars orientalis modifier
Préfecture du prétoire d'Orient, praefectus praetorio per Orientem modifier
Diocèse d'Égypte, diocesis Aegypti modifier
Égypte, Aegyptus modifier
Arcadia, Arcadia modifier
Augustamnique, Augustamnica modifier
Libye supérieure, Libya superior modifier
Libye inférieure, Libya inferior modifier
Thébaïde, Thebais modifier
Diocèse d'Orient, diocesis Orientis modifier
Arabie, Arabia modifier
Cilicie, Cilicia modifier
Cilicie seconde, Cilicia modifier
Chypre, Cyprus modifier
Euphratèse, Eufratensis modifier
Phénicie, Foenice modifier
(ou Phoenice)
Phénicie libanaise, Foenise libanensis modifier
(ou Phoenice libanensis)
Isaurie, Isauria modifier
Mésopotamie, Mesopotamia modifier
Osroène, Osrohena modifier
Palestine, Palestina modifier
Palestine salutaire, Palestina salutaris modifier
Palestine seconde, Palestina secunda modifier
Syrie, Syria modifier
Syrie salutaire, Syria salutaris modifier
Diocèse d'Asie, diocesis Asiana modifier
Carie, Caria modifier
Phrygie pacifiée, Frygia pacatina modifier
(ou Phrygia pacatina)
Phrygie salutaire, Frygia salutaris modifier
(ou Phrygia salutaris)
Lycaonie, Lycaonia modifier
Lycie, Lycia modifier
Lydie, Lydia modifier
Pamphylie, Pamfylia modifier
Pisidie, Pisidia modifier
Diocèse du Pont, diocesis Pontica modifier
Arménie première, Armenia prima modifier
Arménie seconde, Armenia secunda modifier
Bithynie, Bithynia modifier
Cappadoce première, Cappadocia prima modifier
Cappacode seconde, Cappadocia secunda modifier
Galatie, Galatia modifier
Galatie salutaire, Galatia salutaris modifier
Helénopont, Helenopontus modifier
(ou Hellenopontus)
Honoriade, Honoria modifier
Paphlagonie, Paflagonia modifier
Pont Polémoniaque, Pontus polemoniacus modifier
Diocèse de Thrace, diocesis Thraciae modifier
Europe, Europa modifier
Haemimontus, Haemimontus modifier
(ou Haemus)
Mésie seconde, Moesia secunda modifier
Rhodope, Rhodopa modifier
Scythie mineure, Scythia minor modifier
Thrace, Thracia modifier
Préfecture du prétoire d'Illyrie, praefectus praetorio per Illyricum modifier
Diocèse de Macédoine, diocesis Macedoniae modifier
Crète, Creta modifier
Épire nouvelle, Epirus nova modifier
Épire ancienne, Epirus vetus modifier
Macédoine, Macedonia modifier
Thessalie, Thessalie modifier
Diocèse de Dacie, diocesis Daciae modifier
Dacie méditerranéenne, Dacia mediterranea modifier
Dacie riveraine, Dacia ripense modifier
Dardanie, Dardania modifier
Mésie première, Moesia prima modifier
Prévalitane, Praevalitana modifier
Notes et références modifier
- Bernard Robreau, « Territoires et frontières des cités antiques de la région Centre », Supplément à la Revue archéologique du centre de la France, vol. 42, no 1, , p. 49–58 (lire en ligne )
- Christèle Hervé, Sandrine Riquier et Murielle Troubady, « Les limites orientales de la civitas Turonorum », Supplément à la Revue archéologique du centre de la France, vol. 42, no 1, , p. 59–84 (lire en ligne )
- Christian Cribellier, « Éléments de synthèse pour appréhender les agglomérations secondaires antiques en région Centre-Val de Loire : origine, évolution, caractéristiques et fonctions », Agglomérations secondaires antiques en région Centre-Val de Loire, Tours, FERACF, vol. 3, no 63 « supplément à la Revue archéologique du Centre de la France », , p. 23-71.